Κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση υπόγειων έργων Μετρό
Μια τέτοια προσέγγιση αποτελεί η κοινωνική ανάλυση κόστους οφέλους που υπαγορεύεται και από την απόφαση 1083/2006/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την κατασκευή μεγάλων έργων.
Κοινωνική ανάλυση κόστους-οφέλους της Δυτικής επέκτασης του Μετρό της Αθήνας (Αιγάλεω – Χαιδάρι)
Η σημασία της ανάλυσης κόστους-οφέλους
Η ανάλυση κόστους – οφέλους ενός έργου ή μιας πολιτικής λαμβάνει υπόψη όλες τις παραμέτρους του έργου (τεχνικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές) σε βραχύ-, μεσο- και μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα. Τα γενικά στάδια της μεθοδολογίας αφορούν στον καθορισμό του σχεδίου, στην καταγραφή των παραμέτρων κόστους και οφέλους για όλες τις παραμέτρους του έργου, στην προεξόφληση των ταμειακών ροών και στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων.
Η ανάλυση κόστους – οφέλους δε διαφοροποιείται τεχνικά από την αξιολόγηση των επενδυτικών σχεδίων. Η ουσιαστική διαφοροποίηση έγκειται στον προσδιορισμό της οικονομικής αξίας των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων του έργου με τη βοήθεια των μεθόδων της περιβαλλοντικής οικονομίας. Η διαδικασία της αξιολόγησης του σχεδίου από αυτή τη σφαιρική οπτική γωνία είναι σημαντική για διάφορους λόγους:
- Γίνεται σαφές ότι το περιβάλλον δεν είναι ένα ανεξάντλητο και ελεύθερο αγαθό, ακόμη και αν δεν υπάρχουν επαρκώς καθορισμένοι μηχανισμοί αγοράς. Eιδικά για δραστηριότητες με σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η οικονομική αποτίμηση των επιπτώσεων αυτών υποδεικνύει και τον πεπερασμένο χαρακτήρα της διαθεσιμότητας του περιβάλλοντος.
- Οι διάφορες οχλούσες δραστηριότητες αξιολογούνται από μια καλύτερη οπτική γωνία όταν λαμβάνονται υπόψη όλες οι παράμετροι του προβλήματος και, τελικά, λαμβάνονται πιο ορθές και δίκαιες, για το κοινωνικό σύνολο, αποφάσεις.
- Όταν απαιτείται η αποκατάσταση ενός διαταραγμένου περιβάλλοντος ή η μετεγκατάσταση μίας δραστηριότητας, με τη βοήθεια της περιβαλλοντικής οικονομίας μπορεί να εκτιμηθεί ένας αποδεκτός προϋπολογισμός για το σχέδιο.
- Η οικονομική αποτίμηση του περιβάλλοντος αποτυπώνει σε χρηματικές μονάδες δεδομένα, που μέχρι πρόσφατα περιγράφονταν με λεκτικούς-ποιοτικούς όρους (π.χ. διατάραξη ενός τοπίου, καταστροφή ενός υδροφορέα, κ.λπ.).
- Προσφέρει μια ρεαλιστική εικόνα για τα οικονομικά μεγέθη που προκύπτουν από την υλοποίηση ενός σχεδίου, σε τοπικό, εθνικό ή ακόμη και σε διεθνές επίπεδο.
Δυτική επέκταση της γραμμής του Μετρό (Αιγάλεω – Αγία Μαρίνα)
Το έργο της επέκτασης Αιγάλεω – Αγία Μαρίνα περιλαμβάνει:
- Τη σήραγγα της γραμμής μήκους περίπου 1,5 km, η οποία θα διέρχεται κάτω από την Ιερά Οδό και θα διανοιχτεί με τη συμβατική μέθοδο υπόγειας κατασκευής.
- Το σταθμό Αγία Μαρίνα, ο οποίος οριοθετείται στο οικοδομικό τετράγωνο της Ιεράς Οδού, Κρήνης, Κατσαρού και Αγίας Μαρίνας, με δύο εισόδους / εξόδους εκατέρωθεν της Ιεράς Οδού.
- Το Σταθμό Μετεπιβίβασης, ο οποίος κατασκευάζεται ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο με τον Σταθμό Χαιδάρι και ο οποίος θα διαθέτει χωρητικότητα για στάθευση 380 ΙΧ οχημάτων.
- Το Αμαξοστάσιο στην περιοχή του Ελαιώνα, συνολικής εκτάσεως 86.000 m2.
Κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη της επέκτασης της γραμμής (Αιγάλεω – Αγία Μαρίνα)
Η λειτουργία της επέκτασης της Γραμμής 3 του μετρό της Αθήνας θα έχει ως αποτέλεσμα, στο τμήμα Χαϊδάρι – Αγία Μαρίνα, να δημιουργηθούν κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη:
- Μείωση των οχηματο – χιλιομέτρων
- Ωφέλειες εξοικονόμησης χρόνου μετακίνησης
- Μείωση των εκπεμπόμενων ατμοσφαιρικών ρύπων
- Βελτίωση οδικής ασφάλειας – μείωση των οδικών ατυχημάτων
- Μείωση λειτουργικού κόστους των οχημάτων
- Δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης
Μεθοδολογία
Η εξέταση της βιωσιμότητας της συγκεκριμένης επέκτασης περιλαμβάνει μια προσέγγιση δύο σταδίων. Στο πρώτο στάδιο το έργο εξετάζεται ως μια τυπική επένδυση στο έδαφος μιας χρηματοοικονομική αξιολόγησης με την κατασκευή πίνακα ταμειακών ροών και τη χρήση των δεικτών της Καθαρής Παρούσας Αξίας (ΚΠΑ) και του Εσωτερικού Βαθμού Απόδοσης (ΕΒΑ). Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει, αρχικά, την αποτίμηση των εξωτερικών οικονομιών με τη βοήθεια της περιβαλλοντικής οικονομίας και της μεθόδου Μεταφοράς Οφέλους και στη συνέχεια τον υπολογισμό της Κοινωνικής-ΚΠΑ και του Κοινωνικού-ΕΒΑ μέσω του τροποποιημένου πίνακα ταμειακών ροών.
Χρηματοοικονομική μελέτη της γραμμής Αιγάλεω – Αγία Μαρίνα με στόχο τον έλεγχο της οικονομικής βιωσιμότητας της γραμμής επέκτασης.
Η οικονομική ανάλυση του έργου πραγματοποιήθηκε λαμβάνοντας υπόψη τα ακόλουθα:
- Χρονικός ορίζοντας της επένδυσης είναι 30 χρόνια.
- Το απαιτούμενο κόστος επένδυσης είναι 130.000.000 €.
- Το βασικό επιτόκιο προεξόφλησης είναι 7%.
- Τα καθαρά ετήσια έξοδα (λειτουργικές δαπάνες) και έσοδα (εισιτηρίων και εμπορικά).
- Την υπολλειμματική αξία της επένδυσης όπως εκτιμάται στην χρηματοοικονομική μελέτη της Αττικό Μετρό Α.Ε.
Σύμφωνα με το χρηματοδοτικό σχήμα του έργου, μελετήθηκαν τέσσερα εναλλακτικά σενάρια χρηματοδότησης με βάση το ύψος της δανειοδότησης, τη συγχρηματοδότηση ή όχι τους έργου από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
| Τραπεζικός δανεισμός | Ε.Ε. | Π.Δ.Ε. | ||||
| Σενάριο Α | 100% | |||||
| Σενάριο Β | 50% | 50% | ||||
| Σενάριο Γ | 100% | |||||
| Σενάριο Δ | 30% | 20% | 50% | |||
Προκύπτουν από τους πίνακες ταμειακών ροών τα εξής:
- Η Καθαρά Παρούσα Αξία, NPV.
- Ο Εσωτερικός Βαθμός Απόδοσης, IRR.
Τα αποτελέσματα της χρηματοοικονομικής ανάλυσης είναι τα ακόλουθα:
| Σενάριο Α | Σενάριο Β | Σενάριο Γ | Σενάριο Δ | |
| NPV | -91.200.000 € | -36.680.000€ | -75.210.000€ | -35.440.000€ |
| IRR | 0,13% | 2,60% | -4,35% | 0,14% |
Τα αποτελέσματα της οικονομικής ανάλυσης σημειώνουν πως το έργο με βάση οικονομικά κριτήρια δεν είναι βιώσιμο.
Προσδιορισμός των εξωτερικών οικονομιών του έργου επέκτασης
Για την διεξαγωγή της κοινωνικής ανάλυσης απαιτείται η αναγνώριση των εξωτερικοτήτων της γραμμής της επέκτασης, δηλαδή τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά μεγέθη τα οποία θα αποτιμηθούν οικονομικά με μεθόδους περιβαλλοντικής οικονομίας. Τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη των οποίων θα υπολογιστεί η αξία τους είναι τα εξής:
- Μείωση των οχηματοχιλιομέτρων
- Εξοικονόμηση του χρόνου μετακίνησης
- Μείωση των εκπεμπόμενων ατμοσφαιρικών ρύπων
- Μείωση του λειτουργικού κόστους των οχημάτων
- Μείωση των οδικών ατυχημάτων
- Δημιουργία θέσεων απασχόλησης
Οικονομική αποτίμηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών εξωτερικοτήτων του έργου
Για την οικονομική αποτίμηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ωφελειών του έργου χρησιμοποιήθηκαν:
- Ξένες μελέτες από έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και την βάση δεδομένων περιβαλλοντικής αποτίμησης GEVAD (Greek Environmental Evaluation Database)
- Στοιχεία από μελέτες της εταιρείας Αττικό Μετρό Α.Ε.
Συνοπτικά τα οικονομικά μεγέθη των εξωτερικότητων του έργου είναι τα ακόλουθα:
- Η εξοικονόμηση του χρόνου μετακίνησης από τη μείωση περίπου 5.666.100 οχηματοχιλιομέτρων αποφέρει ελάχιστο όφελος της τάξης των 2.750.000 €/έτος.
- Το ελάχιστο όφελος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για την αντίστοιχη μείωση των οχηματοχιλιομέτρων είναι 460.000 €.
- Οι ελάχιστες ωφέλειες από τη μείωση των ατυχημάτων είναι της τάξης των 527.000 €/έτος.
- Οι ωφέλειες λειτουργικού κόστους των οχημάτων ανέρχονται τουλάχιστον σε 581.000 €/έτος.
- Τέλος, κατά τη διάρκεια κατασκευής του έργου οι θέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται αποφέρουν όφελος της τάξης των 1.600.000 €/έτος, ενώ κατά τη λειτουργία του έργου το αντίστοιχο ποσό ανέρχεται φτάνει στα 224.000 €/ έτος.
Κοινωνική ανάλυση κόστους - οφέλους της επέκτασης της γραμμής
Οι αξίες των παραπάνω κοινωνικών και περιβαλλοντικών ωφελειών του έργου ενσωματώνονται στον πίνακα ταμειακών ροών για τον υπολογισμό του κοινωνικού Εσωτερικού Βαθμού Απόδοσης και της κοινωνικής Καθαράς Παρούσας Αξίας. Σημειώνεται επίσης πως η κοινωνική ανάλυση κόστους – οφέλους πραγματοποείται με βάση το χρηματοδοτικό Σενάριο Α, το οποίο καθίσταται σαν σημείο αναφοράς. Το κοινωνικό επιτόκιο προεξόφλησης είναι της τάξης του 5%.
Τα αποτελέσματα της κοινωνικής ανάλυσης κόστους – οφέλους είναι τα εξής:
| SNPV | 125.400.000€ |
| SIRR | 11% |
Η κοινωνικο-οικονομική ανάλυση απέδειξε πως το έργο είναι αποδεκτό από την οπτική γωνία της κοινωνίας, δεδομένου ότι το καθαρό κοινωνικό όφελος είναι θετικό.
Συμπεράσματα
Η κοινωνικο-οικονομική αξιολόγηση της δυτικής επέκτασης της γραμμής του μετρό της Αθήνας απέδειξε τα εξής:
- Το έργο δεν είναι οικονομικά βιώσιμο όταν αξιολογείται με καθαρά οικονομικά κριτήρια.
- Η ενσωμάτωση των θετικών εξωτερικών οικονομιών του έργου για την αξιολόγηση της επένδυσης αντιστρέφει το αποτέλεσμα και καθιστά το έργο βιώσιμο και κοινωνικά επωφελές.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί πως τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη που υπολογίστηκαν δεν ανταποκρίνονται στο σύνολο των αναμενόμενων ωφελειών του έργου. Για παράδειγμα, εκτός από αυτά τα οφέλη που αναγνωρίστηκαν υπάρχουν και οφέλη όπως η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής της νέας γραμμής Μετρό. Η εμπειρία από το δίκτυο του μετρό της Αθήνας δείχνει ότι η κατασκευή νέων σταθμών μετρό συνεισφέρει στην αναβάθμιση της τοπικής περιοχής. Παρατηρείται μια ώθηση στην εμπορική ανάπτυξη και, επίσης, καταγράφεται αύξηση στις αξίες των ακινήτων και στα ενοίκια. Στη συγκεκριμένη κοινωνική ανάλυση κόστους – οφέλους δεν αποτιμήθηκαν οι αξίες των συγκεκριμένων ωφελειών. Σε κάθε περίπτωση, τα παραπάνω αποτελέσματα μπορούν να θεωρηθούν ως ένα κατώφλι και οποιαδήποτε αποτίμηση των συγκεκριμένων αξιών μόνο θετικά μπορεί να διαφοροποιήσει το αποτέλεσμα.
Συμπερασματικά, στην περίπτωση που για τη σύγκριση εναλλακτικών λύσεων εξετάζονται μόνο τα κόστη κατασκευής πολλές φορές «αδικούνται» οι υπόγειες κατασκευές. Για αυτό ακριβώς το λόγο η κοινωνική ανάλυση κόστους – οφέλους θα πρέπει να αποτελεί βασικό εργαλείο στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων αναφορικά με μεγάλα επενδυτικά έργα. Η αξία της κοινωνικής ανάλυσης κόστους-οφέλους ενισχύεται σημαντικά σε εποχές κρίσης, δεδομένου ότι αναδεικνύει λανθάνουσες πτυχές των υπό εξέταση επενδυτικών σχεδίων και μπορεί να οδηγήσει σε πιο ορθολογικές και κοινωνικά πιο δίκαιες αποφάσεις.